Discussion of the homework (1.5 hours): Students will translate and explain the passages of Agatʿangełos. They will also be a discussion of the homework followed by questions/answers and an explanation of difficult passages.
Readings from Buzand (1.5 hours): The students will read the legend of Arshak and Shapur. They will master the new knowledge of the Pronouns and Numerals and will discuss the peculiarities of translation, its linguistic and syntax aspects.
Key words and expressions: աստեղագէտ, նենգութիւն, կապել, յատակ, ճեմել, ջուր, հայական հող, ի չքմեղս առնել, մեղապարտ, վրէժ։
Text
Ապա կոչեաց թագաւորն Պարսից Շապուհ զդիւթսն եւ զաստեղագէտսն եւ զքաւդեայսն խօսէր ընդ նոսա եւ ասէր, եթէ ես բազում անգամ կամեցայ սիրել զԱրշակ արքայ Հայոց, եւ նա համակ անարգեաց զիս: Եւ եդի ընդ նմա ուխտ խաղաղութեան, եւ երդուաւ ինձ յիւրեանց օրէնս քրիստոնէութեանն ի գլխաւորութիւն այնմ, զոր աւետարանն կոչեն նախ այն երդմանն ստեաց: Ես նմա բիւր բարիս խորհեցայ որպէս հայր որդւոյ կատարել նմա, եւ նա ինձ չար ընդ բարւոյ հատոյց: Իսկ ես կոչեցի զերիցունս եկեղեցոյն Տիսփոնի քաղաքի, եւ կարծեցի թէ նոքա նենգութեամբ ինչ ետուն նմա զերդումն եւ ետուն ինձ ստել: Եւ պատուհասեալ զնոսա որպէս զմահապարտս, իսկ ասացցիս Մարի երէց գլխաւորն նոցա ասէին, թէ մեք արդարութեամբ տուաք նմա զերդումն, բայց եթէ նա ստեաց, նոյն աւետարանն ածէ զնա առ ոտս ձեր: Եւ ես նոցա ոչ լուայ եւ ետու հրաման եւթանասուն զնոսա ի մի գուբ փողոտել, եւ զուսումնակիցս նոցա հանել ընդ սուր: Զաւետարանն յոր երդուաւ Արշակ արքայ, որ է գլխաւորութիւն ուսմանց նոցա քրիստոնէութեանն, կապեցի շղթայիւք եւ կայ ի գանձի իմում: Բայց բանքն Մարեայ երիցոյ ուշեղեն ինձ եւ յիշեցի զի ասէր, թէ մի՛սպանաներ զմեզ, այլ ես գիտեմ, զի նոյն աւետարանն ածէ զԱրշակ արքայ ի ծունկս քո: Ահաւասիկ բանք արդարութեամբ կատարեցան զոր ասէրն: Բայց Արշակ արքայ Հայոց այս երեսուն ամ է Արեաց, զի ետուն ընդ նմա ճակատս եւ յաղթել եւ ոչ միամ ոչ կարացաք եւ ելեալ է եկեալ ոտիւք իւրովք: Բայց թէ գիտէի, թէ յայսմ հետէ կայցէ յուխտին իմում եւ ի հնազանդութեան բարեաւ ուխտիւ, մեծապէս մեծարանօք արձակէի զնա խաղաղութեամբ յիւր աշխարհն:
Իսկ քաւդեայքն ետուն նմա պատասխանի եւ ասեն. թող մեզ այսօր եւ վաղիւն պատասխանի արասցուք քեզ: Իսկ ի վաղիւ անդր ժողովեցան եկին ամենայն քաւդեայքն եւ աստեղագէտքն եւ ասեն ցարքայն. այժմ զի եկեալ է առ քեզ թագաւորն Հայոց Արշակ, զիա՞րդ խօսի ընդ քեզ, կամ զի՞նչ ձայն ածէ, կամ զիա՞րդ ունի զանձն: Ասէ արքայն իբրեւ զմի ի ծառայիցն իմոց համարի զինքն, հող ոտից իմոց ջանայ լինել: Ասեն նոքա առ արա զոր ասեմք քեզ պահեա՛ դու զնոսա աստէն, եւ առաքեա՛ դու դեսպանս յերկիրն Հայոց եւ տուր բերել անտի հող ի սահմանացն Հայոց իբրեւ բեռինս երկուս եւ կահոյր մի ջուր: Եւ հրաման տացես հարկանել զկէս խորանի յատակ ի բերեալ հողոյն Հայոց եւ առցես քեզէն զձեռանէ արքային Հայոց Արշակայ եւ տարցես նախ յայնտեղ, որ բնակ իսկ իցէ հողն եւ հարցցես ցնա բանս: Եւ դարձեալ առցես դու զձեռանէ նորա եւ տարցես ի հայատակսն ի հարեալ հողոյն եւ լուիցես դու բանս ի նմանէ, եւ ապա գիտասցես դու եթէ կա՞յ յուխտի քո եւ պահէ՞ զդաշինս քո թէ ոչ յետ արձակելոյ քո զնա ի Հայս: Ապա թէ ի վերայ հայ հողոյն խիստ ինչ բարբառեսցի, գիտասջիր, զի որ օր հասանէ յերկիրն Հայոց, զնոյն ձայն ածէ ընդ քեզ եւ զնոյն պատերազմ նորոգէ ընդ քեզ, զնոյն ճակատս եւ զնոյն թշնամութիւն յուզէ:
Ապա թագաւորն Պարսից, քանզի զայս լուեալ ի քաւդէիցն, տաճիկ ուղտուք արձակէ ի Հայս արս զհողոյ եւ զջրոյ, զի եկեսցեն բերցեն նմա զհմայսն: Եւ ընդ սակաւ աւուրս եկին բերին զայն ինչ, զորմէ յղեացն: Ապա հրաման տայր թագաւորն Շապուհ զկէս յատակին իւրոյ խորանին հարկանել ի բերեալ հողոյն Հայոց, եւ զջուրն ցանել ի վերայ նորա, եւ զկէսն ի նոյն հողն զիւրոյ բնակութեան երկրին թողուլ: Եւ ետ ածել զԱրշակ արքայ Հայոց զառաջեւ իւրով, եւ զայլ մարդիկն ի բաց հրամայեաց կացուցանել եւ զձեռանէ առեալ` շրջէր ճեմելով:
Եւ երթեւեկս առեալ ընդ խորանն, ասէ ցնա յորժամ ի պարսիկ ի հողոյն ի վերայ ճեմէին թէ ընդէ՞ր եղեր իմ թշնամի, Արշակ արքայ Հայոց զի ես որպէս զորդի սիրեցի զքեզ եւ կամեցայ տայ քեզ զդուստր իմ ի կնութիւն եւ որդի ինձ առնել զքեզ, իսկ դու խոստացար ընդ իս, եւ քովք կամօք առանց իմոց կամաց եղեր ընդ իս թշնամի եւ այս լի երեսուն ամ է, զի պատերազմեցար ընդ իս:
Ասէ Արշակ արքայ, թէ եղայ քեզ եւ յանցեայ զի ես եկի եւ կոտորեցի, եւ յաղթեցի թշնամեաց քոց եւ ակն ունէի ի քէն պարգեւ կենաց, եւ թշնամիք իմ հրապուրեցին զիս, եւ արկին երկիւղուկս ի քէն եւ փախուցին ի քէն: Եւ երդումն իմ զոր երդուայ քեզ, յառաջ ածին զիս եւ եկի աւասիկ առաջի քո: Եւ աւասիկ ծառայ քո ի ձեռս քո կամ զինչ եւ պէտք է քեզ արա զիս, զինչ եւ կամ իցէ սպան զիս, զի ես ծառայ քո առ քեզ կարի յանցաւոր եմ, մահապարտ եմ:
Իսկ Շապուհ արքայ առեալ զձեռանէ նորա, շրջէր ճեմելով ի չքմեղս առեալ ածէր ի հայակողմն ի հողն հարեալ յատակն: Իսկ իբրեւ յայն տեղի հասանէր եւ զհայ զհողն կոխէր, մեծամեծս ըմբոստացեալ հպարտացեալ այլ ձայն շրջէր սկսանէր խօսել եւ ասել ի բաց կաց յինէն, ծառայ չարագործ տիրացեալ տերանցն քոց, այլ ոչ թողից զքեզ եւ որդւոց քոց զվրէժ նախնեաց իմոց և զմահն Արտեւանայ արքային: Զի այժմիկ ձեր ծառայից զմեր տերանց ձերոց զբարձ կալեալ է, բայց ոչ թողից եթէ ոչ տեղիդ մեր առ մեզ եկեսցէ:
Vocabulary
- դիւթ -charmer, enchanter, sorcerer, magician
- աստեղագէտ - .astronomer, astrologer
- քաւդեայ - magician, wizard
- գլխաւորութիւն - superiority, presidency, priority
- աւետարան - Gospel
- երէց - priest, elder, senior, eldest brother
- նենգութիւն - fraud, trick, artifice, craftiness
- կապել - to bind, to tie, to fasten
- շղթայ - chain
- գանձ - treasure, heap, hymn
- խաղաղութիւն - peace, calm, tranquillity
- ժողովել - to assemble, to collect
- առաքել - to send, to dispatch
- դեսպան - ambassador, messenger, envoy
- սահման - bound, term, circumscription
- բեռն - burden, load, weight
- խորան - pavilion, tent
- հարկանել - to beat, to strike
- յատակ - bottom, pavement, floor
- ուխտ - wish, desire, prayer
- դաշն - contract, convention, bargain
- արձակել - to untie, to loosen, to detach, to break
- բարբառել - to speak
- ածել - to carry, to fetch, to bring
- նորոգել - to do up, to repair, to restore
- թշնամութիւն - enmity, hostility
- բնակութիւն - habitation, inhabitation
- ճեմել - to walk
- երթեւեկ - going to and fro, turn, walk
- կնութիւն առնուլ - to take a wife
- խոստանալ - to promise, to engage
- կոտորել - o destroy, to massacre, to kill
- պարգեւ - gift, present, donation
- յանցաւոր - faulty, guilty, criminal
- մահապարտ - .worthy of death, deserving death;
- ի չքմեղս առնել - to excuse
- ըմբոստանալ - to resist, to kick
- վրէժ - revenge, vengeance
- նախնի - ancient, old
Homework
- Read and translate the following passage from Buzand (The History of Armenia, Book IV, chapter 15).